معرفی ابعاد و زیرمجموعه‌های مدیریت دانش

مدیریت دانش شامل ۴ بعد اصلی انسانی فرهنگی، فرآیندی، فناوری و استراتژیک می‌باشد که همه ابعاد هماهنگ عمل می‌کنند.

ابعاد اصلی مدیریت دانش عبارتند از:

 

1.  بعد انسانی و فرهنگی (People & Culture): تمرکز بر نقش افراد، تعاملات، نگرش‌ها، انگیزه‌ها، ارزش‌ها و فرهنگ سازمانی در خلق، تسهیم و به‌کارگیری دانش.

2.  بعد فرآیندی (Processes): تمرکز بر فعالیت‌ها و جریان‌های کاری ساختاریافته و غیررسمی که برای شناسایی، خلق، کسب، ذخیره‌سازی، تسهیم، انتقال و به‌کارگیری دانش ضروری هستند.

3.  بعد فناوری (Technology): تمرکز بر ابزارها، سیستم‌ها و پلتفرم‌های فناوری اطلاعات که از فعالیت‌های مدیریت دانش پشتیبانی می‌کنند (بدون این که جایگزین بعد انسانی شوند).

4.  بعد استراتژیک و رهبری (Strategy & Leadership): تمرکز بر همسوسازی مدیریت دانش با اهداف کلان کسب‌وکار، رهبری و حمایت مدیریت ارشد، اندازه‌گیری اثربخشی و تخصیص منابع.

 

در ادامه، به زیرمجموعه‌های کلیدی هر بعد، اشاره می­شود:

 

1. بعد انسانی و فرهنگی (People & Culture):

فرهنگ سازمانی حامی دانش: اعتماد، اشتراک‌گذاری داوطلبانه دانش، یادگیری از اشتباهات، همکاری، قدردانی از دانش.

مهارت‌ها و شایستگی‌های دانشی: مهارت‌های تفکر انتقادی، حل مسئله، یادگیری مستمر، ارتباطات، کار تیمی، مدیریت اطلاعات.

نقش‌ها و مسئولیت‌های دانشی: مدیریت دانش (CKO, KM Manager)، خبرگان موضوعی (Subject Matter Experts)، کتابداران شرکتی، واسطه‌های دانش (Knowledge Brokers)، جوامع عملی (Community Facilitators).

یادگیری فردی و سازمانی: مکانیزم‌های یادگیری رسمی و غیررسمی، مربی‌گری (Mentoring)، آموزش (Coaching)، یادگیری از تجربه.

انگیزش و پاداش: سیستم‌های انگیزشی برای خلق و تسهیم دانش (مالی و غیرمالی).

جوامع عملی (Communities of Practice - CoPs): گروه‌های غیررسمی یا نیمه‌رسمی از افراد با علایق/تخصص مشترک که دانش را خلق و تسهیم می‌کنند.

شبکه‌های دانش (Knowledge Networks): ارتباطات غیررسمی بین افراد برای تبادل دانش.

مدیریت استعداد و حفظ دانش حیاتی: شناسایی خبرگان، برنامه‌های جانشین‌پروری، جلوگیری از فرار دانش.

 

2. بعد فرآیندی (Processes):

شناسایی دانش (Knowledge Identification): کشف دانش موجود (صریح و ضمنی) و نیازهای دانشی.

خلق دانش (Knowledge Creation): تولید دانش جدید از طریق تحقیق، نوآوری، ترکیب دانش موجود، یادگیری از تجربه.

کسب دانش (Knowledge Acquisition): بدست آوردن دانش از منابع خارجی (همکاران، مشتریان، رقبا، تحقیقات بازار، خرید دانش).

ذخیره‌سازی و سازماندهی دانش (Knowledge Storage & Organization): مستندسازی دانش صریح، ایجاد پایگاه‌های دانش، طبقه‌بندی دانش، مدیریت اسناد، معماری اطلاعات.

تسهیم و انتقال دانش (Knowledge Sharing & Transfer): مکانیزم‌های انتشار دانش (نشست‌ها، آموزش، سیستم‌های IT، CoPs، روایت‌گویی (Storytelling)).

به‌کارگیری دانش (Knowledge Application): استفاده عملی از دانش در تصمیم‌گیری، حل مسئله، بهبود فرآیندها و نوآوری.

ارزیابی و نگهداری دانش (Knowledge Evaluation & Maintenance): ارزیابی ارزش و صحت دانش، به‌روزرسانی، حذف دانش منسوخ.

 

3. بعد فناوری (Technology):

سیستم‌های مدیریت محتوا (Content Management Systems - CMS): مدیریت اسناد، گزارشات، ارائه‌ها.

سیستم‌های مدیریت دانش (Knowledge Management Systems - KMS): پلتفرم‌های جامع یکپارچه‌سازی ابزارهای مختلف KM.

پایگاه‌های دانش (Knowledge Bases): مخازن ساختاریافته دانش سازمانی (مثل FAQ، دستورالعمل‌ها، درس‌آموخته‌ها).

پورتال‌های دانش (Knowledge Portals): نقطه ورود واحد به منابع دانش.

ابزارهای همکاری (Collaboration Tools): ویکی‌ها (Wikis)، فوروم‌ها، اتاق‌های گفتگو، سیستم‌های مدیریت یادگیری (LMS)، ابزارهای کنفرانس وب.

ابزارهای مدیریت ارتباط با مشتری (Customer Relationship Management - CRM): ثبت و مدیریت دانش مشتری‌محور.

سیستم‌های مدیریت اسناد (Document Management Systems - DMS):

ابزارهای نقشه‌برداری دانش (Knowledge Mapping Tools): نمایش گرافیکی دانش و ارتباطات آن.

موتورهای جستجو و کشف دانش (Search & Discovery Engines): یافتن دانش مرتبط در منابع مختلف.

شبکه‌های اجتماعی سازمانی (Enterprise Social Networks - ESN): تسهیل ارتباطات و تسهیم غیررسمی دانش.

هوش مصنوعی و علم داده در KM: تحلیل داده‌های دانشی، چت‌بات‌های دانشی، طبقه‌بندی خودکار، پیشنهاد دانش مرتبط.

 

4. بعد استراتژیک و رهبری (Strategy & Leadership):

تدوین استراتژی مدیریت دانش: همسوسازی KM با اهداف کسب‌وکار، تعیین اولویت‌های دانشی، تعریف چشم‌انداز و ماموریت KM.

رهبری و حمایت مدیریت ارشد: تعهد و پشتیبانی فعال مدیران ارشد، فرهنگ‌سازی از بالا.

ساختار سازمانی و حاکمیت دانش: تعیین مسئولیت‌ها، واحدهای سازمانی مرتبط (مانند دپارتمان KM)، چارچوب‌های سیاست‌گذاری.

اندازه‌گیری و ارزیابی مدیریت دانش: تعریف شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPIs) برای KM (میزان تسهیم، استفاده از پایگاه دانش، نوآوری ناشی از KM، ROI)، ارزیابی بلوغ KM سازمان.

مدیریت تغییر (Change Management): غلبه بر مقاومت در برابر اشتراک‌گذاری دانش، ترویج رفتارهای جدید.

اخلاق و امنیت دانش: مالکیت فکری، حریم خصوصی، دسترسی مجاز، مدیریت ریسک‌های دانشی.

پیوند مدیریت دانش با نوآوری: استفاده از دانش برای ایجاد محصولات، خدمات و فرآیندهای جدید.